Onderwijsvernieuwing als integraal vraagstuk: de kracht van het AQAL model

By: Ton ten Broeke

#Inspiration  

In mijn werk als veranderkundige word ik steeds vaker uitgenodigd om mee te denken over flexibilisering en vernieuwing van het onderwijs. Het valt mij op dat de aandacht in zo'n verandertraject meestal uitgaat naar de 'harde kant' van het onderwijs, zoals het ontwikkelen van een nieuwe modulestructuur. Of het bedenken van nieuwe didactische werkvormen. Dit zijn voor iedereen zichtbare en tastbare producten, en daarom makkelijk om mee te beginnen. Terwijl onderwijsvernieuwing en -flexibilisering natuurlijk ook vraagt om veranderingen die minder goed beet te pakken zijn. Denk bijvoorbeeld aan een andere rol van de docent: meer coach dan expert in een vak. Of dat de docent meer onderdeel wordt van een kernteam dat samen studenten begeleidt bij projecten, in plaats van alleen voor de klas staat. Als je deze dimensies te weinig aandacht geeft, loop je het risico dat de verandering niet goed van de grond komt en ergens blijft steken.

Bij een vraagstuk zoals onderwijsvernieuwing, maar ook bij andere veranderkundige vraagstukken, is het dus van belang om breed te kijken. Het AQAL (All Quadrants All Levels) model van Ken Wilber is daarbij een handige tool.

Bewuste keuzes door een brede blik

Met het AQAL model onderzoek je een verandervraagstuk vanuit vier perspectieven (kwadranten): systemen/structuren en gedrag van mensen - de meest zichtbare elementen van een verandering. En intenties/drijfveren en cultuur - de onzichtbare elementen. Samen met de mensen die aan een verandering werken, vul je de kwadranten van het model in om een integrale blik te ontwikkelen op waar de verandering over gaat.

Onlangs heb ik dat gedaan op een hogeschool in het noorden van het land. De onderwijsvernieuwing waar een team aan werkte liep niet zoals gewenst. Ik plakte de vier kwadranten van het model op de grond, en samen hebben we elk kwadrant aan de hand van vragen in kaart gebracht. Daaruit bleek dat zij in de onderwijsvernieuwing vooral gericht waren op het vormgeven van nieuwe systemen en processen. Terwijl de vernieuwing ook betekende dat er meer samenwerking tussen docenten nodig was. Hier hadden zij in hun traject nog maar weinig aandacht aan besteed. Ze besloten daarom op zoek te gaan naar situaties waarin de samenwerking al goed van de grond kwam. Die momenten hebben ze als inspiratie gebruikt om op andere plekken de samenwerking te versterken.

Het AQAL model hielp dit team dus om in te zien dat zij voor het vernieuwen van hun onderwijs op meer aspecten actie moesten ondernemen. Ze kregen zicht op hoe zij hun aanpak konden versterken, door meer kwadranten in samenhang op te pakken. Bovendien konden ze hun acties beter onderbouwen en uitleggen aan anderen.

Tips voor de gebruiker van het AQAL model

Het model is breed en nodigt uit om alle facetten van een verandervraagstuk onder de loep te nemen. De stap naar veel acties uitzetten op de verschillende kwadranten is dan snel gezet. Dit is een valkuil, want dan zie je door de bomen het bos niet meer. Een tip is om bewust te kiezen waaraan je gaat werken, in welke volgorde en in welk tempo. Daarnaast is het van belang je te realiseren dat de kwadranten op elkaar reageren. Dus iets wat je aanpakt in het ene kwadrant, heeft invloed op een ander kwadrant. Als er meer samenwerking nodig is tussen docenten vanwege een andere inrichting van het onderwijs, dan heeft dat invloed op hun motivatie en drijfveren. Ten slotte: ook al heet dit model All Quadrants All Levels, dan nog is het de vraag of je alles rond een verandering ziet met deze integrale bril. Vraag jezelf daarom altijd af: wat zien we niet?